Jean François-Poncet, senator, były minister spraw zagranicznych i członek zarządu Fundacji Roberta Schumana, zaprezentuje 19 grudnia w Maison de l'Europe, swoje ostatnie dzieło zatytułowane "37 Quai d'Orsay, Mémoires pour aujourd'hui et pour demain" (wydawnictwo Odile Jacob).

Fundacja Roberta Schumana opublikowała opracowanie Danieli Schwarzer, szefa działu integracji europejskiej Stiftung Politik und Wissenschaft (SWP Niemiecki Instytut Polityki Międzynarodowej i Bezpieczeństwa) na temat francusko-niemieckiego duetu. Po przeanalizowaniu relacji francusko-niemieckich w trakcie ostatnich 5 lat, szczególnie w świetle współpracy politycznej, administracyjnej i parlamentarnej, zaobserwowała ona różnice w stylu dwóch prezydencji, niemieckiej i francuskiej, w Radzie Unii Europejskiej. Następnie zajmuje się sporami i zbieżnością interesów na poziomie rządów i opinii publicznej w trzech różniących się obszarach: unii gospodarczej i walutowej, politykach rozszerzenia i sąsiedztwa oraz europejskiej polityce bezpieczeństwa i obrony. W końcu, podsumowuje swoje opracowanie, wspominając o perspektywach francusko-niemieckich stosunków. Opracowanie to dostępne jest po francusku i po niemiecku.

27 szefów państw i rządów osiągnęło porozumienie umożliwiające wdrożenie do 2020 roku celów pakietu "energia-klimat", które mają zredukować emisje gazów cieplarnianych, w porównaniu do 1990 roku, o co najmniej 20%, zwiększyć do 20% wykorzystanie energii odnawialnych w ogólnym zużyciu energii przez Unię i wreszcie doprowadzić do oszczędności energii na poziomie 20%. Porozumienie to mogło zostać osiągnięte dzięki rekompensatom przyznanym krajom, które manifestowały największą niechęć względem tego pakietu. Nowe państwa członkowskie, bardzo uzależnione od węgla, skorzystają np. z mechanizmu solidarności finansowej. Ich elektrownie węglowe zostaną w konsekwencji wyłączone z obowiązku wykupywania praw do zanieczyszczania środowiska do 2020 roku. Niemcy i Włochy uzyskały rozwiązania dla niektórych swoich przedsiębiorstw.

11 grudnia 27 szefów państw i rządów zatwierdziło plan naprawczy w wysokości 200 mld euro, czyli 1,5% europejskiego PKB, zaproponowany 26 listopada przez Komisję Europejską w reakcji na recesję. Stanowi on wspólne ramy dla starań państw członkowskich i Unii oraz ma zagwarantować ich spójność. Zadecydowano o szeregu inicjatyw wspierających koniunkturę. Obejmują one zwiększenie do 30 mld interwencji Europejskiego Banku Inwestycyjnego w latach 2009/2010, zredukowanie kosztów pracy nie związanych z pensją, ułatwienie i przyspieszenie procedur w ramach różnych funduszy. Komisja uzyskała zezwolenie na wykorzystanie 5 mld euro z niewydanych europejskich funduszy, aby mogła uczestniczyć w planie naprawczym. W tym celu ma ona zaproponować konkretne projekty.

12 grudnia 27 szefów państw i rządów przyjęło deklarację będącą wyrazem ich woli umocnienia Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (EPBiO). Podpisują się oni pod deklaracjami 27 ministrów obrony z 10 grudnia i zobowiązują się do rozbudowania zdolności wojskowych i cywilnych. Zwracają się również o poczynienie postępów w zakresie restrukturyzacji bazy przemysłowej i technologicznej europejskiej obrony, określonej jako konieczność strategiczna i gospodarcza. Potwierdzają cel umocnienia strategicznego partnerstwa między Unią Europejską i NATO oraz wspierają stworzenie nieformalnej grupy UE-NATO. Rada Europejska podpisuje się pod analizą zawartą w raporcie o wdrażaniu europejskiej strategii obronnej z 2003 roku, która umacnia i optymalizuje europejskie zdolności w kolejnych latach i podkreśla wolę UE, aby działać w służbie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, przyczyniając się jednocześnie konkretnie do bezpieczeństwa obywateli.

Według drugich oszacowań Narodowego Instytutu Statystyki Istat opublikowanych 10 grudnia, Włochy weszły w trzecim kwartale w recesję - PKB spadło o 0,5%. W porównaniu do trzeciego kwartału 2007, PKB skurczył się o 0,9%. W drugim kwartale PKB skurczył się już o 0,4% w porównaniu do pierwszego kwartału. Konsumpcja gospodarstw domowych, przeciwnie, nadal rośnie o 0,1%. Odnośnie sektorów, rolnictw skurczyło się o 3%, przemysł o 1,4%, a usługi o 0,2%. Włochy nie miały do czynienia z techniczną recesją (dwa kwartały spadku PKB z rzędu) od czwartego kwartału 2004 roku i pierwszego kwartału 2005, kiedy PKB skurczyło się o 0,2 i 0,1%. Aby zadać cios recesji, rząd przyjął pod koniec listopada pakiet środków dla rodzin i przedsiębiorstw w wysokości ok. 6 mld euro w 2009 roku.

Dyrektor generalny Międzynarodowego Funduszu Walutowego Dominique Strauss-Kahn powtórzył 11 grudnia zobowiązanie MFW do rozbudowania instrumentów, które mogłyby służyć pomocą wszystkim członkom MFW w obliczu aktualnego kryzysu gospodarczego. Jednocześnie uprzedził rządy przed efektami kryzysu w 2009 roku: "Kryzys finansowy jest zglobalizowany i żaden kraj nie umknie przed skutkami, które w 2009 roku będą gorsze niż w tym roku".

11 grudnia belgijski rząd osiągnął porozumienie w sprawie planu naprawczego, którego celem jest walka ze szkodami spowodowanymi przez kryzys gospodarczy. Jego wysokość sięga 2 mld euro, czyli 0,6% PKB. Należy go dodać do środków zapowiedzianych przez dwa większe regiony - Walonię (1,5 mld euro) i Flandrię (842 mln euro), co podnosi ogólną kwotę do ok. 4 mld euro. Plan obejmuje obniżkę VAT w budownictwie (może on zostać obniżony na rok z 21 do 6%). Instrument ten powinien zachęcić przedsiębiorstwa publiczne, takie jak kolej (SNCB), do podjęcia wielkich robót. Wreszcie, zapowiedziano podwyżkę zasiłków socjalnych, zwłaszcza dla osób pozostających na koniunkturalnym bezrobociu. Pomimo recesji, która uderza w Belgię, i przewidzianego na 2009 rok spadku PKB o 0,2%, belgijski premier Yves Leterme zadeklarował, że nie chce przekroczyć granicy 2% deficytu publicznego.

Szwedzki rząd zapowiedział 11 grudnia plan pomocy dla sektora motoryzacyjnego w ogólnej wysokości 28 mld szwedzkich koron (2,65 mld €). Przybiera on w szczególności kształt zwiększonych inwestycji w badania i rozwój oraz gwarancji państwa dla wniosków o pożyczki z Europejskiego Banku Inwestycyjnego, żeby przestawić się na ekologiczne technologie. Rząd zwrócił się do Riksdagu (szwedzkiego parlamentu) o przyznanie pilnych pożyczek dla przedsiębiorstw przechodzących kryzys, w maksymalnej wysokości 5 mld szwedzkich koron.

8 grudnia łotewski rząd ogłosił, że zawarł porozumienie z grupą pożyczkodawców, w tym Międzynarodowym Funduszem Walutowym i Unią Europejską, dotyczące sumy pomocy finansowej. Ogłaszając pod koniec listopada zamiar zwrócenia się o międzynarodową pomoc finansową, łotewski minister finansów wspomniał o kwocie do 3 mld euro. Bruksela uzależniła wtedy przyznanie Łotwie pożyczki od wdrożenia rygorystycznego programu dostosowawczego. Według szacunków Łotewskiego Banku Centralnego, PKB tego kraju może spaść w 2009 roku od 3,5 do 3,9%, po spadku od 1,5 do 1,7% w 2008.

Portugalski rząd zapowiedział 13 grudnia, antykryzysowy plan na 2009 rok w wysokości 2,18 mld euro ukierunkowany na zatrudnienie, inwestycje i pomoc przedsiębiorstwom. Plan jest częściowo finansowany kosztem pogłębienia deficytu publicznego do 3% PKB. Do wysokości 1,3 mld euro pakiet sfinansuje budżet państwa, reszta pochodzić będzie z funduszy wspólnotowych, doprecyzował portugalski premier José Socrates na zakończenie nadzwyczajnej Rady Ministrów. Całość zatwierdzonych środków stanowi 1,25% PKB. Plan portugalskiego rządu skoncentrowany jest na zwiększeniu publicznych inwestycji w edukację, energię, i technologie nowej generacji, wspieranie przedsiębiorstw i działalności gospodarczej i wreszcie pomoc przy tworzeniu miejsc pracy i zwiększenie opieki społecznej.

Niemiecka kanclerz Angela Merkel, oskarżana o zwodzenie w obliczu recesji, która uderza w Niemcy w trakcie pre-kampanii wyborczej, zgromadziła 14 ekspertów, szefów przedsiębiorstw i polityków dla przestudiowania kroków, jakie należy podjąć wobec kryzysu. Nadszedł czas, żebyśmy my, różne podmioty sektora gospodarczego i przywódcy polityczni, "wzięli wspólnie odpowiedzialność" - potwierdziła Merkel podczas spotkania z prasą w kancelarii przed rozpoczęciem zebrania, "ponieważ nie możemy jako rząd samotnie wspierać koniunktury". Priorytetem jest "przede wszystkim zapewnienie miejsc pracy" - podkreśliła. Rynek pracy w Niemczech dotychczas dosyć dobrze stawiał opór, ale sytuacja powinna szybko się pogorszyć. Już mnożą się w przemyśle zapowiedzi strukturalnego bezrobocia.

Komisja Europejska zaprezentowała dwie inicjatywy w obszarze zdrowia. 8 grudnia zaprezentowała projekt dyrektywy oraz dziesięciopunktowy plan działania dla poprawienia skuteczności, jakości i bezpieczeństwa systemów dawstwa narządów i transplantacji organów pomiędzy państwami członkowskimi. 10 grudnia zaprezentowała swój "pakiet lekarstw" zawierający komunikat na rzecz poprawienia dostępu do rynku i badań farmakologicznych oraz trzy projekty legislacyjne dla zwalczania podrabiania lekarstw, poprawienia informacji na temat leków dostępnej dla obywateli i umocnienia wspólnotowego systemu kontroli bezpieczeństwa leków.

10 grudnia Komisja Europejska zaproponowała zrewidowanie wieloletnich ram finansowych UE, aby znaleźć obiecane przez plan ożywienia koniunktury 5 mld euro na wsparcie transeuropejskich wzajemnych połączeń energetycznych i inwestycji w internet szerokopasmowy. Komisja proponuje przenieść rezerwy finansowe dla rolnictwa w 2008 i 2009 roku w rubryce konkurencja na wzrost i zatrudnienie w 2009 i 2010. Sugeruje w ten sposób wykorzystanie funduszy, które w przeciwnym wypadku nie zostałyby wykorzystane, i niepodwyższanie ogólnej górnej granicy budżetu Unii. Wieloletnie ramy finansowe to porozumienie między Komisją, Parlamentem i Radą Europejską ustalające limity ogólnego budżetu i różnych jego kategorii na 5 lat (2007-2013). Modyfikacja ta zakłada jednak zgodę Rady i Parlamentu.

Wiceprzewodnicząca Komisji Europejskiej ds. stosunków instytucjonalnych i strategii komunikacji Margot Wallström zaprezentowała 11 grudnia retrospekcję roku 2008, która pokazuje obywatelom 10 konkretnych osiągnięć Unii Europejskiej: kontrolę wykorzystania w Europie produktów chemicznych, wspólną reakcję na kryzys finansowy, wzmocnienie praw pracowników tymczasowych, poprawienie ochrony dzieci, równość praw dla pasażerów o ograniczonych możliwościach poruszania się, wsparcie dla stabilności i demokracji, konsumowanie energii z poszanowaniem środowiska, łatwy dostęp do zdrowej żywności, solidarność państw członkowskich w obliczu katastrof i bardziej przejrzyste finansowanie wspólnotowe.

Komisja Europejska zaproponowała 12 grudnia nowe rozporządzenie promujące międzynarodowy transport towarów koleją. Żeby zachęcić do rozwoju tego mało zanieczyszczającego środka transportu, Komisja proponuje określenie międzynarodowych korytarzy kolejowych oferujących operatorom lepszą infrastrukturę, czyniącą europejski transport kolejowy bardziej konkurencyjnym. Państwa członkowskie będą miały swobodę w wytyczeniu korytarzy, w myśl zasady subsydiarności.

27 europejskich ministrów transportu, zgromadzonych 8 grudnia, potwierdziło swoje zaangażowanie na rzecz rozwoju zrównoważonego i bezpiecznego transportu. Przyjęli konkluzje związane z pakietem "ekologizacji transportu". W zakresie bezpieczeństwa morskiego doszli do porozumienia dotyczącego pakietu "Erika 3" dotyczącego odpowiedzialności armatorów. Zobowiąże on właścicieli statków do posiadania ubezpieczenia. Odnośnie bezpieczeństwa drogowego ministrowie potwierdzili swoją wolę karania niebezpiecznych zachowań europejskich kierowców. W zakresie lotnictwa ministrowie przyjęli dwa mandaty negocjacyjne dla Komisji w celu podpisania euro-śródziemnomorskich porozumień z Algierią i Tunezją. Wreszcie, w dziedzinie telekomunikacji ministrowie przyjęli decyzję o stworzeniu wieloletniego programu wspólnotowego zmierzającego do ochrony dzieci podczas korzystania przez nie z internetu.

9 grudnia odbyły się spotkania Rad Współpracy między Unią Europejską a Gruzją, Armenią i Azerbejdżanem. A propos Gruzji, przedstawiciele Unii Europejskiej potwierdzili swoje poparcie dla suwerenności i integralności terytorialnej kraju. Rada była również okazją do poruszenia tematu intensyfikacji dwustronnych relacji i sposobów ich umocnienia w zakresie polityk wizowych, handlu i pomocy. Rada Współpracy z Azerbejdżanem dotyczyła w szczególności współpracy w zakresie energii. Rada z Armenią była okazją do osiągnięcia porozumienia co do pewnych aspektów usług lotniczych. Wreszcie, Komisja Europejska zaprezentowała główne propozycje komunikatu na temat partnerstwa wschodniego przyjętego 3 grudnia.

Niemiecki rząd przyjął 10 grudnia projekt ministra spraw wewnętrznych Wolfganga Schäuble o zwiększeniu ochrony danych osobowych. Instrument ten jest następstwem serii rewelacji o zawodności systemu bezpieczeństwa obejmującego w Niemczech poufne dane. Celem jest poprawienie poziomu ochrony danych osobowych i przejrzystość ich wykorzystywania oraz zwiększenie wpływu obywateli na wykorzystanie ich danych przez reklamę. Pierwsza cześć przewiduje stworzenie fakultatywnej procedury audytu. Druga zmierza do tego, by wykorzystanie danych do celów reklamowych i badań rynku czy opinii publicznej podlegało wyrażonemu wprost zezwoleniu obywateli. Wyłączone z tej reguły będą zwłaszcza reklamy organizacji charytatywnych i handlarzy, a także dodatki reklamowe dodawane do gazet.

Pomimo kryzysu finansowego i gospodarczego, niemiecki eksport nadal rósł, chociaż wolniej, w trakcie ostatnich miesięcy. Według Federalnego Biura Statystycznego wzrost od października 2007 do października 2008 wyniósł 1,4%. Przy rosnącym w skali roku o 5,4% imporcie, Niemcy zanotowały na koniec października nadwyżkę w handlu na poziomie 16,5 mld euro (wobec 18,9 mld euro w październiku ubiegłego roku). Większość niemieckiego handlu zagranicznego pozostaje ukierunkowana na Unię Europejską, która absorbuje nieco ponad 63% niemieckiego eksportu (56,8 mld euro), w tym 42% strefa euro. Kraje UE sprzedały Niemcom blisko 65% towarów, które państwo to importuje (za 47,5 mld euro), blisko 45% z nich pochodzi ze strefy euro. Liczby te czynią z Niemiec pierwszego eksportera na świecie, przed Chinami i Stanami Zjednoczonymi.

Francuski prezydent Nicolas Sarkozy uczestniczył 12 grudnia w Brukseli w konferencji prasowej zamykającej ostatnie obrady Rady Europejskiej w trakcie francuskiej prezydencji Unii Europejskiej. Wznowiono proces ratyfikacji Traktatu lizbońskiego: "27" zdecydowała, że Irlandczycy ponownie zagłosują. W zamian za przyznane Dublinowi ustępstwa, takie jak zachowanie komisarza, Irlandia powinna przeprowadzić do listopada 2009 nowe referendum dotyczące traktatu. Rada porozumiała się również co do europejskiego planu ożywienia koniunktury: "27" zgodziła się "co do konieczności naprawy w wysokości ok. 1,5% PKB", czyli 200 mld euro, żeby zatrzymać kryzys gospodarczy, który pustoszy kontynent. Prezydent określił jako "historyczne" porozumienie Unii Europejskiej na temat planu ochrony klimatu i zredukowania emisji CO2.

Według liczb National Institute for Economic and Social Research (NIESR) opublikowanych 9 grudnia, brytyjski produkt krajowy brutto skurczył się o 1% w okresie wrzesień-listopad 2008, wobec 0,8% w okresie od sierpnia do października. Zdaniem NIESR jest wiele powodów, żeby uważać, iż PKB będzie nadal spadać w ostatnim kwartale 2008 roku i to więcej od 1%. Wszystkie wskaźniki pokazują na dalszą degradację gospodarki Zjednoczonego Królestwa, które pogrąża się w recesji na skutek kryzysu kredytowego i gwałtownego zwrotu na rynku nieruchomości. Pociągają one za sobą skok bezrobocia i spadek konsumpcji. Władze przyznały, że kraj wchodzi w recesję, a rząd, który zapowiedział w ubiegłym miesiącu plan naprawczy w wysokości 20 mld funtów (24 mld euro), liczy się ze skurczeniem się PKB w 2009 roku od 0,75 do 1,25%. Według krajowych statystyk PKB nie ruszyło się w 2. kwartale i spadło o 0,5% w 3. To pierwszy spadek od 16 lat.

Üli Maurer, były przewodniczący Demokratycznej Unii Centrum wybrany został 10 grudnia w trzeciej turze głosowania do Rady Federalnej, na stanowisko ministra obrony. UDC, szwajcarska populistyczna prawica, ksenofobiczna i antyeuropejska, wraca do rządu w rok po wyeliminowaniu Christopha Blochera, jej charyzmatycznego szefa, 12 grudnia 2007. Maurer zastąpił byłego członka UDC Samuela Schmida, ocenianego przez partię jako zbyt umiarkowany. Podał się on do dymisji 12 listopada. Nowy radca federalny jest bardzo konserwatywny w zakresie spraw społecznych i stanowczo sprzeciwia się członkostwu Szwajcarii w Unii Europejskiej, a w szczególności otwarciu rynku pracy dla pracowników bułgarskich i rumuńskich w ramach przedłużenia dwustronnych porozumień między Szwajcarią a Unią Europejską.

Z liczb podanych przez Eurostat 11 grudnia wynika, że produkt krajowy brutto (PKB) na mieszkańca wahał się w 2007 roku w zależności od państwa członkowskiego od 37 do 267% (przy założeniu, że średnia europejska wynosi 100). I tak PKB na głowę mieszkańca Luksemburga było dwa i pół razu wyższe niż średnia Unii Europejskiej (267), podczas gdy PKB na głowę mieszańca Rumunii i Bułgarii wynosiło nieco ponad 1/3 średniej europejskiej (37).

Według liczb opublikowanych przez Eurostat 11 grudnia, Unia Europejska odnotowała deficyt na rachunku bieżącym (towarów i usług) w wysokości 26 mld euro, w porównaniu do deficytu na poziomie 30,9 mld euro w drugim kwartale 2008 roku. Unia Europejska zanotowała jednak nadwyżkę 21,2 mld euro w obrocie usług, w stosunku do nadwyżki 20,5 mld euro w drugim kwartale.

Według liczb opublikowanych przez Eurostat 12 grudnia, ogólny koszt godziny pracy siły roboczej zwiększył się w skali roku w strefie euro o 4%, a w Unii Europejskiej o 4,1% (dane dla 3. kwartału 2008). Zasadnicze składowe tych kosztów, pensje i koszty nie związane z pensją, zwiększyły się o 3,8% w strefie euro i o 4% w Unii. Zdrożenie siły roboczej wystąpiło w najmniejszym stopniu w Niemczech i Szwecji (2,5%), a największym w Rumunii (+21,2%).

Według ostatnich szacunków Eurostatu opublikowanych 12 grudnia, produkcja przemysłowa skorygowana o wahania sezonowe spadła w październiku 2008 roku zarówno w Unii Europejskiej, jak i w strefie euro. W porównaniu do października 2007 produkcja przemysłu spadła o 5,3% w strefie euro i o 5% w Unii Europejskiej. Miesięczny spadek dotyczy przede wszystkim trwałych dóbr konsumpcyjnych i dóbr inwestycyjnych. Produkcja przemysłowa wzrosła jedynie w Portugalii (+1,3%), a spadła w 19 krajach członkowskich, najbardziej w Irlandii (6,4%).

Belgijski Królewski Instytut Stosunków Międzynarodowych publikuje opracowanie Louise Van Schaik i Karela Van Hecke zatytułowane "Skating on thin ice: Europe's internal climate policy and its position in the world". Studium to dotyczy europejskiej polityki w zakresie klimatu i jej skutków dla jej polityki zewnętrznej w trakcie międzynarodowych negocjacji klimatycznych. Autorzy uwypuklają zależność między wymiarem zewnętrznym i wewnętrznym i sugerują, że sposób, w jaki Unia Europejska zajmuje stanowisko, czyni z niej mało elastycznego negocjatora w kontekście międzynarodowym.

European Policy Centre (EPC) publikuje komentarz Rosy Balfour zatytułowany "La déclaration des droits de l'Homme des Nations Unies à 60 ans: quel rôle pour la politique étrangère européenne?". Chociaż autorka ocenia, że Unia Europejska dokonała postępów we włączania zagadnień z zakresu praw człowieka do swoich polityk zewnętrznych, uważa, że starania, np. w obszarze walki z torturami czy na rzecz rozwinięcia wspólnej kultury praw człowieka między państwami członkowskimi, są nadal niezbędne.

Rada Europejska Stosunków Międzynarodowych (European Council of Foreign Relations) publikuje opracowanie Daniela Korskiego, Ulrike Guérot i Marka Leonard zatytułowane "Re-wiring the US-EU relationship" na temat relacji pomiędzy Unią Europejską i Stanami Zjednoczonymi. Autorzy oceniają w szczególności, że skoro Europejczycy chcą umocnić swoje stosunki z Amerykanami, powinni ulepszyć zarazem formalne jak i nieformalne instytucje służące dialogowi, zapraszając np. amerykańskiego sekretarza stanu do uczestnictwa w Radach ministrów spraw zagranicznych lub umacniając relacje z amerykańskim Kongresem.

Ośrodek Analiz Strategicznych publikuje komentarz zatytułowany "Nowa wizja Europejskiego Obszaru Badawczego". Konstatując rozbicie badań między 27 państwami członkowskimi, autorzy oceniają, że konieczne jest wypracowanie długoterminowej wizji i stworzenie skutecznego systemu zarządzania. Podkreślając fakt przyjęcia 2 grudnia przez Radę ds. Konkurencji wizji Europejskiego Obszaru Gospodarczego do 2020 roku, sugerują, że czeska i szwedzka prezydencja muszą doprecyzować jego treść i sposób zarządzania.

Niemiecki kanclerz w latach 1974-82 Helmut Schmidt będzie 23 grudnia świętował swoje 90 urodziny. W książce zatytułowanej "Ausser Dienst" (dosł. "Nie działa") opisuje historyczną ewolucję od zakończenia zimnej wojny i zajmuje się aktualną polityką i przyszłością Niemiec. Wspomina również o sprawach osobistych: doświadczeniach wojennych, które odcisnęły się piętnem; swoich brakach i błędach; o tym, w co wierzy i końcu swojego życia.

Świat kina składa hołd swojemu seniorowi, portugalskiemu reżyserowi Manoelowi de Oliveira, który 12 grudnia świętował 100 urodziny, jako artyście "wolnemu" i "bezkompromisowemu", którego niezmienna witalność jeszcze utwierdza tajemnicę i legendę.